De haven van Termunterzijl.

SCHUTSLUIS (1870/1906) bestaande uit een BUITENSLUISHOOFD, een BENEDENSLUISHOOFD en een SCHUTKOLK. Het BUITENSLUISHOOFD heeft bakstenen sluiswanden afgezet met natuurstenen dekstenen, die schuin oplopen in het talud van het dijklichaam, waarin een drietal puntdeuren; houten ebdeuren met loopbrug en leuning (1976); houten vloeddeuren (1980) met loopbrug en leuning; houten stormvloeddeuren (1957) met loopbrug en leuning; aan de zuidzijde dubbele schotbalksponningen. Aan weerszijden een betonnen trap met niet-originele ijzeren balustrade; een plaquette waarin gegraveerd "Waterschap Oldambt 1870" en de namen van de bestuurders; een ijzeren bedieningsmechanisme dat met ijzeren I-profielen met de ebdeuren is verbonden. Tussen de vloed- en stormvloeddeuren een niet-originele ophaalbrug. Het BENEDENSLUISHOOFD heeft gesinterde bakstenen sluiswanden, afgedekt met natuurstenen dekstenen, waarin geklonken stalen eb- en vloeddeuren. Op de vloeddeuren een loopbrug met leuning van geklonken ijzeren profielen. Aan weerszijden een ijzeren bedieningsmechanisme en een natuurstenen trap van acht treden. Aan de westzijde een natuurstenen monument op een niet-originele bakstenen onderbouw, waarin gegraveerd het bouwjaar 1906 (herplaatst in 1984). De SCHUTKOLK heeft aan de zuidzijde wulfmuren en kubbestijlen (wanden van ijzeren stijlen waartussen verticale troggewelven van rode baksteen) en aan de noordzijde niet-originele wanden. Waardering: Schutsluis van algemeen belang vanwege architectuur- en cultuurhistorische waarde: - als voorbeeld van een schutsluis uit het eerste kwart van de twintigste eeuw in de provincie Groningen - vanwege de redelijk hoge mate van gaafheid - vanwege de functionele relatie met het omliggende land en de overige complexonderdelen - vanwege de toepassing van dit type kolkwand, kenmerkend voor de provincie Groningen - vanwege de markante en beeldbepalende ligging Bron: Monumentenregister. Monumentnr. 516178 bij Mello Coendersbuurt 1, 9948 PL te Termunterzijl, gemeente Delfzijl.

Haven van Termunterzijl in de 17e eeuw
In 1601 wordt de sluis ‘Ter Munter Zijl’ in werking gesteld. Ter plaatse eindigt ook de Stadsweg die de stad Groningen in die tijd verbindt met Appingedam, Farmsum en de Oosterhoek, alsmede met Oost-Friesland. Met een veerboot kan men later naar Emden reizen. De zijl wordt in 1686 tijdens de Sint-Maartensvloed verwoest, waarbij vrijwel alle inwoners van het plaatsje om het leven zijn gekomen. Pas in 1725 wordt door de stad Groningen opdracht gegeven om onder leiding van de stadsbouwmeester Anthony Verburgh een nieuwe sluis te bouwen.  

Boog van Ziel
Het resultaat van de vernieuwing is onder andere de bekende ‘Boog van Ziel' met daarboven op de prachtige zandstenen borstwering. In het zandsteen staan diverse wapens en namen waaronder die van de vijf aangesloten zijlvesten en magistraten ten tijde van de bouw in 1724.
Tot aan de sluis loopt het Termunterzijldiep. Dit kanaal heeft een belangrijke rol voor de scheepvaart gespeeld. Vanaf het einde van 18e eeuw ontwikkelt zich de Veenkoloniale zeevaart en de schepen uit Veendam, Wildervank, de Pekela's en Hoogezand-Sappemeer kiezen of voor Statenzijl of voor Termunterzijl om buitengaats te gaan. Rondom de zijl vestigen zich allerlei bedrijfjes en winkels die vooral een functie hebben voor de scheepvaart.
Aan het einde van de Franse tijde is Termunterzijl van militair belang omdat er een batterij gelegerd wordt voor het beleg van Delfzijl van 1813 tot 1814.

Boog van Ziel. Rijksmonument.

19e eeuw 
Die scheepvaart komt in het midden van de 19e eeuw tot een hoogtepunt. Jaarlijks passeren gemiddeld 350 tot 400 schepen de sluis. De meeste van die schepen varen op Duitsland, Engeland, Scandinavië of de Baltische Staten.
Na 1900  loopt de zeevaart sterk terug. Steeds minder schepen passeren de sluis. In dezelfde tijd breidt de visserij zich uit. Ook in Termunten en Termunterzijl woont een groep vissers. Ze vissen op garnaal, ansjovis, bot, haring en spiering. De eerste vissersschepen zijn open boten met één mast. Aan de mast wordt het net voortgetrokken. Later wordt er ook gevist met twee netten, de zogenaamde korren, aan beide zijden van het schip één.

Midden 20e eeuw

In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw komt Delfzijl opzetten. Er komt zelfs een visafslag. Veel vissers kiezen echter steeds meer voor een regelmatig leven in de industrie en opvolgers komen er steeds minder. Een klein aantal schippers blijft doorvaren maar vanaf de jaren tachtig vindt een gestage afbouw plaats. In 2001 vertrekt de laatste zeevisser uit de haven van Termunterzijl.
Bij de verhoging van de dijken op deltahoogte in 1972 worden een nieuwe sluis en en buitendijkse stormvloedkering aangelegd. In 2000  komt het Gemaal Rozema klaar.

Ook het oude Gemaal Cremer uit 1930-31 is met de status van rijksmonument nog aanwezig. Dit gemaal wordt gerund door vrijwilligers en is tegen een gering bedrag te bezichtigen: toch eens doen als je in de buurt bent.

Tussen 1919 en 1948 loopt door Termunterzijl de stoomtramlijn Winschoten - Delfzijl van de Stoomtramweg-Maatschappij Oostelijk Groningen. In 1990 wordt de gemeente Termunten, waartoe Termunterzijl heeft behoord, bij de gemeente Delfzijl gevoegd. Termunterzijl heeft een beschermd dorpsgezicht. Boven het oude zijl staat nog steeds de ‘Boog van Ziel’: de brug uit 1725 boven de oude sluis,  versierd met de wapens van de zijlvesten en zijlvesters van Groningen en uit het Oldambt. Door het dorp loopt de Internationale Dollardroute. Bij het dorp is een zandstrand voor recreatie aangelegd.

Rijksmonumenten
Behalve de 'Boog van Ziel' en de oude schutsluis heeft Termunterzijl nog meer Rijksmonumenten. Dat zijn de Mello Coendersbuurt, het douanehuisje(1900/1910), de spuisluis (1870/1906), een brandstoftank (1930/1931), het gemaal Cremer (1930/1931) en enkele percelen. Het douanehuisje (1900/1910) staat op rechthoekige plattegrond, heeft beschoten wanden op een betonnen trasraam en wordt gedekt door een zadeldak waarop niet-originele dakbedekking. In de oost- en zuidgevel bevindt zich een opgeklampte houten deur met tweeruits bovenlicht en ijzeren gehengen. Aan de noordzijde bevindt zich een vierruits venster.

Even een visje pakken
Tegenwoordig kan het, vooral in de zomermaanden, erg druk zijn in Termunten. Het zijn vooral de Groningers zelf die even komen uitwaaien op de dijk of een visje pakken bij Landman of Westerhuis. Ook de verse ongepelde en gepelde garnalen zijn er erg in trek. Een plaatsje vooraf reserveren, daar doet men niet aan en daarom is het op hoogtijden vaak even wachten tot je een zitplaats hebt kunnen vinden.

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen...geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres. Laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek.
Hoogeveen, 15 januari 2014. Verhaal: © Harm Hillinga.			↑ Top